Boekennieuws: De Vergeten prinsessen van Thorn

Afb. 1. Emanuel Erfprins zu Salm-Salm (links) nam het eerste exemplaar in ontvangst. Rechts de auteur dr. Joost Welten.

Op zondag 20 oktober vond in het uitverkochte Munttheater in Weert een zeer bijzondere boekpresentatie plaats. Auteur dr. Joost Welten presenteerde hier de uitkomst van jarenlang en diepgravend onderzoek naar de vrijwel vergeten geschiedenis van het stift van Thorn: De vergeten prinsessen van Thorn. Het werd een zeer bijzondere middag met schutterskoningen, jachthoornblazers, 18e-eeuwse dans en muziek en sprekers die het boek toelichtten. Het eerste exemplaar werd in ontvangst genomen door Emanuel Erfprins zu Salm-Salm, die afkomstig is van het kasteel Anholt, dat net over de Nederlandse grens bij Gendringen ligt. Enkele van zijn 18e-eeuwse familieleden waren ook stiftdame in Thorn.

Het boek beschrijft de unieke geschiedenis van het stift Thorn in Limburg en zijn stiftdames in de 18e eeuw, waarvoor Joost Welten een grote hoeveelheid materiaal bestudeerde en vele brieven las, waarmee hij het leven van de stiftdames kon reconstrueren. Het stift Thorn behoorde niet tot het grondgebied van de Republiek, maar viel onder het Heilige Roomse Rijk. In het stift werden ongehuwde, adellijke dames ondergebracht die een jaarlijkse prebende (uitkering) kregen. Aan het hoofd stond de vorstin-abdis, waarvan de laatste in de rij Cunegonda Prinses van Saksen was. Door haar familie strekte haar netwerk zich uit tot de hoven van Dresden, München, Koblenz, Wenen, Versailles en Madrid en het kleine Thorn was daardoor zeer internationaal georiënteerd.

Om toegelaten te worden tot het stift Thorn moesten de dames beschikken over zestien betovergrootouders uit de hoge adel – rijksgraven of rijksvorsten van het Heilige Roomse Rijk. Deze voorwaarde zorgde voor een hoge status als stiftdame van Thorn en niet alleen de dames zelf, maar ook hun familie verwierf hiermee groot aanzien. Op de huwelijksmarkt waren de dames mede vanwege hun geboekstaafde afkomst zeer in trek.

Voor de dames betekende hun leven in Thorn een grote mate van zelfstandigheid, die na het einde van het stift in 1795 met de komst van de Fransen, pas in de 20e eeuw weer vergelijkbaar zou worden. Zij hadden hun eigen huishouding met zelf gekozen personeel en konden zelfstandig hun eigen leven leiden met hun eigen voorkeur op het gebied van kunst en cultuur, zoals zang en dans, en uitstapjes naar familie en kuuroorden. Hierbij speelden zij met hun sociale contacten en uitgebreide correspondentie een belangrijke sleutelrol in de dynastieke politiek van hun familie. Prof. dr. Jeroen Duindam zei hierover op de boekpresentatie: “Mannen regeren, maar vrouwen vormen de continuïteit in adellijke families.” Hoe ver deze zelfstandigheid soms kon gaan, laten ook de amoureuze escapades van sommige stiftdames zien, waarbij een enkeling te ver ging en eindigde met de dood door een ongeneeslijke geslachtsziekte.

Joost Welten heeft met zijn boek De vergeten prinsessen van Thorn een unieke geschiedenis toegankelijk gemaakt voor een groot publiek. Het boek zit vol verhalen en anekdotes waarmee het stift en de dames tot leven komen. Samen met de vele illustraties krijgen we even het gevoel, dat we over de schouder van deze dames in de 18e eeuw kunnen kijken.

Meer weten over dit boek en de mogelijkheid om het te bestellen? Kijk dan op https://www.bornmeer.nl/winkel/de-vergeten-prinsessen-van-thorn-1700-1794/

Afb. 2. Op de voorkant van het boek Cunegonda prinses van Saksen, vorstin-abdis van Thorn.

Hemelbed op kasteel Cannenburch gerestaureerd

Afb. 1. Onder leiding van Josien Verdegeaal (3e van links) restaureerden de Engelen van Cannenburch dit unieke, vroeg 18e-eeuwse hemelbed.

In de bedkamer van kasteel Cannenbuch bevindt zich een voor Nederland unieke bednis, waarboven het alliantiewapen D’Isendoorn à Blois-Van Renesse van Elderen te zien is. Dit echtpaar gaf Cannenburch in de 18e eeuw zijn huidige aanzicht, waarbij ook het interieur gemoderniseerd werd. Op de bel-etage werd deze representatieve bedkamer ingericht, waarin zich ooit een hemelbed bevond, dat tot de duurst meubelstukken in het huis behoorde.

Toen Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) in 1951 eigenaar werd van het kasteel, was het vrijwel leeg en ook het hemelbed was verdwenen. In 1952 kreeg GLK een vroeg 18e-eeuws hemelbed in bruikleen, dat door conservator Jorien Jas uniek in zijn soort genoemd werd; een tweede exemplaar vind je in Nederland niet. Het bevond zich eeuwenlang op havezate Mensinge in Drenthe en het kon uiteindelijk aangekocht worden, maar moest dringend gerestaureerd worden.

De Engelen van Cannenburch
In de afgelopen acht maanden kon de eerste restauratiefase afgesloten worden. Onder leiding van Josien Verdegaal werkten 9 dames – vanwege hun engelengeduld Engelen genoemd – aan dit tijdrovende, minitieuze project. Aanvankelijk één ochtend in de twee weken, maar al snel één ochtend per week. Onafhankelijk van elkaar zeiden de Engelen over Josien Verdegaal: “Josien is fantastisch!”, maar ook de Engelen kregen lof bij de presentatie, want hun liefde voor het hemelbed en hun vakkennis werden geroemd.

Tijdens de presentatie was er het goede nieuws dat ook de tweede restauratiefase gestart kon worden: dankzij een genereuze bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds kan nu ook de hemel van het bed gerestaureerd worden.

Benieuwd naar het hemelbed en kasteel Cannenburch (nu in kerstsfeer!), dat is ingericht alsof de familie D’Isendoorn à Blois even weg is? Kijk dan voor bezoekmogelijkheden op https://cannenburch.glk.nl/

In het komende magazine van de stichting Adel in Nederland, dat de donateurs per mail toegestuurd krijgen, leest u meer over deze bijzondere bedkamer en over andere hemelbedden op Nederlandse kastelen. Wilt u dit magazine ook ontvangen? Voor 17,50 euro per jaar wordt u donateur en ontvangt u vier keer per jaar ons digitale magazine boordevol informatie en adellijk nieuws! Mail voor meer informatie naar info@adelinnederland.nl.

Afb. 2. Kasteel Cannenburch in Vaassen werd eeuwenlang bewoond door de baronnen D’Isendoorn à Blois. Geldersch Landschap & Kasteelen heeft het ingericht, met onder meer stukken die uit de familie zelf afkomstig zijn, alsof de familie even weg is.

 

Nieuwsbrief stichting Kastelen, historische Buitenplaatsen en Landgoederen

Afb. Een winters plaatje van de Menkemaborg in Groningen.

De stichting Kastelen, historische Buitenplaatsen en Landgoederen (sKBL) geeft een gratis (!) nieuwsbrief uit over dit belangrijke historische erfgoed. Vorige week verscheen de nieuwste nieuwsbrief en hierin staat ook dit keer veel informatie over kastelen, buitenplaatsen en landgoederen.

Meer lezen? Kijk dan op https://mailchi.mp/skbl/over-kastelen-buitenplaatsen-en-landgoederen-skbl-4013401?e=6d6ad05496&fbclid=IwAR2o3eHlaJCCR7NuLJiDAhvm5SofW7eTRGwRgQwewnG4mjtT467C7OlK950

Kasteel te huur: Neerijnen

Afb. 1. Kasteel Neerijnen is geheel omgracht en heeft een fraaie ophaalbrug.

In 1265 werd Neerijnen voor het eerst in een oorkonde genoemd, toen Rudolf de Cocq het in leen kreeg van de Graaf van Gelre. Eeuwenlang was het in het bezit van het bekende Gelderse geslacht De Cock van Opijnen, tot dit uitstierf en het vererfde vervolgens op de adellijke geslachten Van Gent en Van Aylva. De Van Aylva’s behoorden tot de Friese adel, maar kwamen door huwelijk in Gelderland terecht.

Afb. 2. Boven de ingang is het wapen van de Friese adellijke familie Van Aylva te zien.

De laatste Van Aylva, mr. Hans Willem baron van Aylva (1751-1827), was niet alleen heer van Neerijnen, maar ook van Waardenburg, Warmenhuizen, Schoorldam en Krabbendam. Vanwege zijn rijkdom werd hij ‘den gouden Aylva’ genoemd. Zijn enige dochter huwde een baron Van Pallandt en zo kwam Neerijnen in het bezit van dit bekende geslacht.

Julie Elise barones van Pallandt (1898-1971), vrouwe van Waardenburg en Neerijnen, was de laatste van haar tak die het kasteel bewoonde. Lees hier de herinneringen van twee kamermeisjes op kasteel Neerijnen aan het kasteel en de familie Van Pallandt (aanrader!): https://landschapsbeheergelderland.nl/met-bewoners/oral-history/kasteel-neerijnen-porseleinen-borden-prachtig-prachtig/. Door de gevolgen van kinderverlamming was zij beperkt in haar bewegingen. Haar enige broertje overleed op elfjarige leeftijd, waardoor zij de enige erfgename werd. Na haar overlijden door een ongeval verkochten haar erfgenamen het kasteel en kwam het uiteindelijk in het bezit van de Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen. Het kasteel was jarenlang in gebruik als gemeentehuis van de gemeente Neerijnen. In december 2018 was de laatste raadsvergadering op Neerijnen, omdat de gemeente Neerijnen opging in de nieuwe gemeente West Betuwe.

Neerijnen staat nu te huur. Voor meer informatie zie: https://www.westbetuwe.nl/kasteel-neerijnen-te-huur
Of download de informatiefolder via https://www.westbetuwe.nl/file/5543/download

Afb. 3. Eeuwenoud Gelders, adellijk erfgoed weerspiegeld in de brede slotgracht.

 

Kerst op kastelen (2): 14 en 15 december kerstmarkt op Cannenburch in Vaassen

Afb. 1. Kasteel Cannenburch in Vaassen ligt in een groot park, waarin water een belangrijke rol speelt.

Kasteel Cannenburch in Vaassen werd eeuwenlang bewoond door de baronnen D’Isendoorn à Blois. Sinds 1950 beheert de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen het kasteel en heeft het zó ingericht alsof de familie even weg is.

Op zaterdag 15 december van 11.00-22.00 uur en op zondag 16 december van 11.00-17.00 uur is er een kerstmarkt op het kasteelterrein en is het kasteel te bezoeken, dat geheel in kerstsfeer is gebracht.

Kijk voor meer informatie op https://www.glk.nl/landschappen-kastelen/activiteiten-excursies/details/kerstmarkt-vaassen

 

Nog t/m 19 januari in Rijksmuseum Twenthe: Tischbein en de ontdekking van het gevoel

Afb. 1. Links twee portretten met de kinderen van Stadhouder Willem V en Prinses Wilhelmina van Pruisen en rechts het portret van Koningin Luise van Pruisen, die legendarisch werd door haar moedige optreden tegen Napoleon.

T/m 19 januari 2020 is in het Rijksmuseum Twenthe de tentoonstelling ‘Tischbein en de ontdekking van het gevoel te zien’. Johann Friedrich August Tischbein (1750-1812) was portretschilder en schilderde vorsten, adel en rijke burgers in Duitsland, Nederland en andere landen. Met tussenpozen verbleef hij in Nederland en kreeg veel opdrachten aan het Stadhouderlijke Hof en bij de Nederlandse elite. Wie de namen van de geportretteerden op deze tentoonstelling ziet, ontdekt al snel bekende adellijk namen als Deutz van Assendelft, Boreel en Oranje-Nassau.

Tischbein stamde uit een familie, die in de 18e en 19e eeuw zestien schilders zou voortbrengen. Zijn vader, Johann Valentin Tischbein (1722-1789) ging hem voor in Nederland en schilderde de staatsieportretten van Stadhouder Willem IV en diens echtgenote Anna Prinses van Hannover. Het zijn representatieve portretten, die ook op de tentoonstelling te zien zijn, en die de toenmalige smaak illusteren: kunstmatige poses en gezichten zonder emoties, maar met de nadruk op vorstelijk vertoon. Het tonen van juist deze portretten is een gouden vondst geweest en laat de kracht van Johann Friedrich August Tischbein zien, die de nadruk legde op het individu en hun innerlijk.

Afb. 2. Hoogtepunten op deze tentoonstelling de twee portretten links: jonkheer mr. Andries Deutz van Assendelft (1764-1833) en echtgenote Jacoba Margaretha Maria Boreel (1770-1816) van de Stichting Cultuurhistorisch Fonds Boreel.

Tischbein wordt gezien als de pionier van de romantiek in Nederland. Hij portretteerde zijn opdrachtgevers in zachte kleuren en ongedwongen sfeer, met grote nadruk op gevoelsuitdrukkingen en het toevallige ogenblik, vaak in een natuurlijke omgeving. Hierdoor komen de portretten authentiek en natuurlijk over, in plaatst van de stijve, formele portretten die men daarvoor gewend was. Hoe meesterlijk Tischbein was in het vastleggen van het moment tonen zijn tekeningen op deze tentoonstelling. Het zijn stuk voor stuk rake schetsen van herkenbare situaties.

De tentoonstelling kwam tot stand dankzij de samenwerking met Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister en Graphische Sammlung, Paleis Het Loo, Museum Huis Doorn en andere bruikleengevers, zoals Museum Van Loon en de Stichting Cultuurhistorisch Fonds Boreel van de jonkheren Boreel. Uit deze laatste verzameling stammen ook de twee topstukken op deze tentoonstelling: de portretten van jonkheer mr. Andries Deutz van Assendelft (1764-1833) en echtgenote Jacoba Margaretha Maria Boreel (1770-1816). Het echtpaar is in een landschapspark afgebeeld en ook al is alles wat we zien tot in het detail geregisseerd door de schilder, toch oogt het als een natuurlijke momentopname van een echtpaar dat in harmonie is met zichzelf, elkaar en de natuur.

Ook benieuwd naar deze tentoonstelling – de eerste Tischbein tentoonstelling in Nederland sinds 1987! – kijk dan op https://www.rijksmuseumtwenthe.nl/content/2441/nl/tischbein-en-de-ontdekking-van-het-gevoelnbsp voor meer informatie en bezoekmogelijkheden.

Afb. 3. Veel Oranje portretten op deze tentoonstelling. Hier Stadhouder Willem V en echtgenote Prinses Wilhelmina van Pruissen met hun twee zoons, dochter en schoondochter. De portretten zijn afkomstig uit de collectie van de Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau, die ze in langdurig bruikleen aan Museum Paleis Het Loo hebben gegeven.

Voorverkoop gestart van kaarten voor het Wiener Ball op zaterdag 1 februari 2020

Op zaterdag 1 februari 2020 wordt in Noordwijk aan Zee in het Grand Hotel Huis ter Duin voor de 52e keer het Wiener Ball georganiseerd, waarvoor de kaartverkoop via https://wienerball.huisterduin.com/ inmiddels gestart is. De aankomende debutanten zijn al aan het oefenen met danslessen voor hun debuut, waarbij de jongedames in het wit met diadeem in het haar zullen verschijnen en de jongeheren in rok of uniform. Ook dit keer zijn er weer debutanten uit adellijke en patriciaatsfamilies.

In het filmpje hierboven is de openingsdans te zien van het 51e Wiener Ball, die ingestudeerd werd o.l.v. Oostenrijkse dansmeester Heinz Heidenreich. Hij is ook dit jaar weer aanwezig om met de debutanten de openingsdans in te studeren.

Ook u kunt deel uitmaken van deze bruisende avond en genieten van traditie in een feestelijke sfeer. Kijk voor de kaartverkoop op de webpagina https://wienerball.huisterduin.com/

Afb. Jongedames in het wit met diadeem in het haar en de jongeheren in rok of uniform tijdens de openingsdans op het 51e Wiener Ball.

Veilingnieuws: het portret van Willem Jacob Storm van ’s Gravesande bij het Venduehuis in Den Haag

Afb. Het portret van de Leidse hoogleraar Willem Jacob van ‘s Gravesande op de Winterveiling van het Venduehuis in Den Haag. Foto met hartelijke dank aan het Venduehuis in Den Haag/www.venduhuis.com.

Vandaag start bij het Venduehuis in den Haag de online Winterveiling. Hier wordt onder meer dit portret aangeboden, dat in de catalogus als Willem Jacob van ’s Gravesande vermeld staat.

Willem Jacob stamde uit een geslacht, waarvan de stamvader burgemeester van ’s Gravesande was. In de tweede generatie werd de familienaam Storm gevoerd en in latere tijden werd de familienaam Storm van ’s Gravesande. Begin 19e eeuw werden drie nakomelingen met deze familienaam verheven in de Nederlandse adel.

Willem Jacob van ’s Gravesande gebruikte de naam Storm niet, maar behoort wel tot deze familie. Hij werd geboren op 26 september 1688 in ’s-Hertogenbosch als zoon van Dirk Storm van ’s Gravesande (1646-1716) en Anna Josina Blom (1654-1724). Zijn vader was schepen en raad van ’s-Hertogenbosch en daarnaast rentmeester der domeinen van Koning-Stadhouder Willem III. Willem Jacob studeerde rechten in Leiden en werd advocaat in ’s-Gravenhage. Hij maakte deel uit van een gezantschap naar Koning George I van Engeland en leerde hier Isaac Newton kennen, met wie hij bevriend raakte. In Engeland werd hij vervolgens lid van de Royal Society.

Zijn wetenschappelijke carrière resulteerde in een benoeming als hoogleraar natuurkunde en astronomie in Leiden. Ook werd hij hoogleraar filosofie. Zijn roem oversteeg de Nederlandse grenzen en zo correspondeerde hij met Frederik de Grote, die hem naar Berlijn uitnodigde. Hiervan maakte hij echter geen gebruik. Op 28 februari 1742 overleed Willem Jacob van ’s Gravesande in Leiden na ‘eene kwijnende ziekte te grave gesleept’. Uit zijn huwelijk in 1720 met Anna Sacrelaire werden twee zoons geboren. Deze overleden echter kort nadat zij aan hun academische studies begonnen waren.

Tot op de dag van vandaag leeft zijn naam voort in de Proef van ’s Gravesande, waarmee hele generaties jongeren zijn opgegroeid in de natuurkundeles.

Het portret betreft een 19e-eeuws kopieportret door J.L. Cornet naar het origineel door Hendrick van Limborch, meet 75×60 cm en wordt getaxeerd op 400-600 euro. Kijk voor meer informatie en voor wat verder geveild wordt in deze online Winterveiling op de website van het Venduehuis https://wavemaker.venduehuis.com/auction?auction=232.

Like & Win: Wilhelm – een omstreden eilandgast

Afb. Op de voorkant van het boek een ingekleurde foto van Kroonprins Wilhelm tijdens zijn verblijf op het eiland Wieringen in de Zuiderzee.

In november 1918 vluchtte de Duitse Keizer Wilhelm II naar Nederland, maar veel minder bekend is, dat ook zijn zoon Wilhelm de Kroonprins hier een toevlucht zocht. Vijf jaar verbleef hij op het eiland Wieringen in de toenmalige Zuiderzee in omstandigheden die een schril contrast vormden met de luxe waarin hij opgegroeid was.

Auteurs John Dehé en Paul von Wolzogen Kühr deden niet alleen uitgebreid onderzoek naar zijn verblijf op Wieringen, maar ook naar de jaren ervoor en erna. Het resulteerde in dit mooie boek boordevol informatie en nieuwe feiten, die duidelijk maken dat de Kroonprins niet altijd even sympathiek was en dingen deed die ook zijn naasten nog wel eens aanleiding voor zorgen gaf.

Mail of Like & Win!
Door dit bericht op de facebookpagina van AiN te liken of door een mail te sturen naar info@adelinnederland.nl, maakt u kans om dit boek te winnen. Meedoen kan tot woensdag 11 december 24.00 uur en over de uitslag kan niet gecorrespondeerd worden.

Heeft u het boek niet gewonnen, maar wilt u het graag bestellen? Dan kan dat via de site van één van de auteurs: https://www.johndehe.nl/.

Link naar een artikel online met een filmpje, waarin de auteurs aan het woord komen over het boek https://www.nhnieuws.nl/nieuws/256180/nieuw-onthullend-boek-gepresenteerd-over-duitse-kroonprins-wilhelm-een-omstreden-eilandgast

Kerst op kastelen (1): huis Zypendaal,14 en 15 december

Afb. Op huis Zypendaal lijkt het of de bewoners uit het verleden weer terug zijn: acteurs ontvangen de bezoekers en leiden u rond. Foto met hartelijke dank aan Geldersch Landschap & Kasteelen.

Huis Zypendaal is te bezoeken met speciale theatrale kerstrondgang op 14 en 15 december 2019.

Het huis is voor deze gelegenheid ingericht in warme kerstsferen. De belevenis begint al bij inschrijving. De genodigde ontvangt een persoonlijke uitnodiging van de familie. De bezoeker wordt bij aankomst welkom geheten door de familie (acteurs) en ontmoet tijdens de rondgang een aantal bewoners van het huis, zo wordt de bezoeker meegenomen in een kerstvoorstelling van een uur. Naast de voorstelling in het huis, is het genieten van een verrassingsoptreden in de Rode Salon, de feestsalon van het huis

Huis Zypendaal
Huis Zypendaal is een buitenplaats, in de jaren 1762-1764 gebouwd voor de rijke en machtige Arnhemse regentenfamilie Brantsen. De familie had al een groot woonhuis in de binnenstad, maar wilde een buitenhuis voor de zomermaanden. Het huis is ingericht alsof de bewoners van toen zo binnen kunnen stappen. En speciaal voor kerst is het huis versierd in de kerstsfeer uit die tijd. Nakomelingen van de familie Brantsen werden in 1824 en in 1828 verheven in de Nederlandse adel.

Reserveren voor de kerstrondgang is noodzakelijk door middel van online kaartverkoop op de website van Geldersch Landschap & Kasteelen www.glk.nl/zypendaal