Terugkijken: Huis Verwolde bij BinnensteBuiten

Afb. 1. De grote zaal op Verwolde met aan de muur het portret van Josephina Carolina Johanna
Margaretha Sophia Voûte née Kusky (1857-1919), moeder van Line barones van der Borch van Verwolde née Voûte, vrouwe van Verwolde (1887-1966). De familie Voûte is een patriciaatsfamilie uit het Blauwe Boekje.

Op 24 januari was in een aflevering van BinnensteBuiten een bezoek van architectuurhistoricus Valentijn aan Huis Verwolde te zien. Verwolde is één van de zeven opengestelde kastelen van Geldersch Landschap & Kasteelen (zie: https://www.glk.nl/landschap-kastelen/kastelen).

Verwolde kwam in 1738 in het bezit van de baronnen Van der Borch van Verwolde, die er door de stadhouderlijke architect Schonck in 1776 een buitengewoon fraai huis lieten bouwen met een verfijnd interieur, waaronder de blauwe Chinese kamer met unieke behangels. Het huis werd in 1977 verkocht aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, maar het ca. 400 grote omringende landgoed is nog steeds familiebezit.

Benieuwd naar de binnenkant van Huis Verwolde? Kijk dan online deze aflevering van BinnensteBuiten terug: https://binnenstebuiten.kro-ncrv.nl/terugkijken/24-januari-2024

Voorjaarsvakantie huis Verwolde open
In de voorjaarsvakantie is huis Verwolde geopend van 17 februari tot en met 25 februari. Speciaal voor kinderen is de muizenjacht geopend, want het krioelt in het onderhuis van de muizen!

Jacht op de muizen!
In de winter trekken alle muizen die normaal buiten wonen graag het warme huis in. Maar ze zijn een plaag in het onderhuis en eten de voorraden op. Kinderen helpen de muizen verjagen met de speurtocht ‘Jacht op de muizen’.

Datum: 17, 18, 21, 22, 24, 25 februari
Tijd: 11.00 – 16.00 uur
Kosten: € 2,00 per bezoeker

Op stap met gouvernante
Onze jonge bezoekers maken samen met de gouvernante een bijzondere wandeling door het huis. Zo komen ze langs de kinderkamer, de mooie zitkamer of salon en de prachtig gedekte tafel in de eetzaal. De gouvernante laat ook het onderhuis zien, waar het personeel leefde en woonde. Het is een bijzondere rondleiding waarbij je leert hoe het was om in zo’n mooi huis op te groeien. Na afloop krijgen de kinderen wat te drinken en wat lekkers!

(Groot)ouders of verzorgers nemen niet deel aan de kinderactiviteit. Zij kunnen met een gereserveerd ticket het huis bezoeken, in de tuin wandelen, genieten van het terras bij de theeschenkerij en snuffelen in de museumwinkel.

Datum: 21 februari
Tijd: 11.00 uur (duur ca. 1,5 uur)
Entree: € 12,50 per kind, donateurs en museumkaarthouder € 7,50 per kind
Adres: Huis Verwolde, Jonker Emilelaan 4, 7245 TL Laren

Online reserveren noodzakelijk: www.glk.nl/verwolde

Openingstijden
Tijdens de voorjaarsvakantie is huis Verwolde geopend op 17, 18, 21, 22, 24 en 25 februari van 11:00 tot 16:00 uur.

Meerdere rondleidingen op een dag en vrije doorgang vanaf 14:00 uur. De muizenspeurtocht kan de hele dag gedaan worden want deze speelt zich af in het onderhuis.

Afb. 2. De Chinese kamer op Verwolde met zijn unieke behangselen, die in 2012 gerestaureerd konden worden mede dankzij een genereuze schenking van freule Kieks van der Borch van Verwolde (1914-2018). Voor haar levensverhaal zie: Overleden: J.C.J.M.S. barones van der Borch van Verwolde – Adel in Nederland
Afb. 3. De voorzijde van huis Verwolde, ontworpen door de architect van stadhouder Willem V: Philip Willem Schonk.
Afb. 4. De achterzijde van huis Verwolde.

Het gezin Van Welderen Rengers-Hoevenaar van Geldrop omstreeks 1898

Afb. 1. Het gezin Van Welderen Rengers-Hoevenaar omstreeks 1898, foto part. coll.
Afb. 1. Het gezin Van Welderen Rengers-Hoevenaar omstreeks 1898, foto part. coll.

Marie Amelie Hoevenaar (1854-1932), die zich meestal Hoevenaar van Geldrop noemde, was mede dankzij het Indische suikerfortuin van haar ouders een aantrekkelijke partij op de huwelijksmarkt en in 1884 huwde zij Edzart Reint van Welderen baron Rengers (1849-1920), die op dat moment commies bij het Departement van Waterstaat, Handel en Nijverheid was.

Het was een deftig gezelschap dat zich op 8 december op het Haagse gemeentehuis verzamelde en naast het bruidspaar, de drie ouders (vader Van Welderen Rengers was tragisch genoeg reeds voor de geboorte van zijn zoon overleden) waren ook vier getuigen aanwezig: jonkheer Albert Rijnhold Jakob Klerck, Kolonel Commandant van het Regiment Grenadiers en Jagers en oom van de bruidegom, jonkheer (sic – in het Nederland’s Adelsboek komt hij niet voor en hij voerde het predikaat jonkheer dus onterecht) Jan Maarten Leonard van Bronkhorst, Kamerheer des Konings en neef van de bruid, mr. Hendrik Nicolaas Cornelis baron van Tuyll van Serooskerken, burgemeester van Voorburg en zwager van de bruid, en jonkheer mr. Rijnhold Antonie Klerck, commies bij het Departement van Buitenlandse Zaken en neef van de bruidegom.

Na het overlijden van haar vader Hubertus Paulus Hoevenaar, heer van Geldrop, in 1886 erfde zij f 180.000,-. In 1905 kwam daar na het overlijden van haar moeder, jonkvrouwe Anna Maria Marciane Catharina Homberg de Beckfelt, nog eens ruim f 310.000,- bij. In 1910 kocht barones Rengers in Raalte voor f 159.000,- het 250 ha. grote landgoed Het Reelaer en een nieuw landpaleis verrees op de plek van het afgebroken oude huis, dat voorzien werd van alle comfort. In ’s-Gravenhage werd er een vorstelijk vijf traveeën breed onderkomen gekocht aan het residentiële Nassauplein nr. 26.

Afb. 2. Nassauplein nr. 26 in 's-Gravenhage.
Afb. 2. Nassauplein nr. 26 in ‘s-Gravenhage.

Baron Rengers maakte ondertussen carrière op het Departement van Waterstaat, Handel en Nijverheid en werd uiteindelijk chef van het kabinet van de minister. Kroon op zijn carrière was zijn benoeming in 1890 tot kamerheer i.b.d. van Koningin Wilhelmina. In 1920 overleed hij en zijn begrafenis werd een society gebeurtenis met vertegenwoordigers van het Hof en uit adellijke en diplomatieke kringen, waaronder de gezanten van Engeland, België, Turkije, Roemenië en de legatieraad van het Amerikaanse gezantschap. “Onmiddellijk achter de lijkbaar volgde in den stoet in een gala-hofkoets de vertegenwoordiger van de Koningin, de kamerheer in buitengewone dienst mr. W. baron van Ittersum.” “Nadat de lijkkist, overdekt met tal van prachtige bloemstukken, in den grafkelder was neergelaten, sprak de oudste zoon van den overledene een woord van afscheid tot zijn vader, daarbij dankbaar herinnerende aan diens vele goede hoedanigheden, welke niet vergeten zullen worden.” Na het overlijden van haar echtgenoot verhuisde de douairière naar Raalte en overleed daar op het huis het Reelaer in 1932.

Op de foto zien we het gezin omstreeks 1898. De oudste dochter huwde in 1907 een baron de Vos van Steenwijk en zij kochten in 1925 huis Diepenheim, dat nog steeds in het bezit is van hun nakomelingen. De jongste dochter trouwde in 1922 met een jonkheer Groeninx van Zoelen en zij kochten in 1924 het Huys ten Donck uit de familie Groeninx, dat nog steeds bewoond wordt door hun nakomelingen. De oudste zoon was kort gehuwd met een jonkvrouwe Van Loon en kreeg geen kinderen, net als de tweede zoon die op 28-jarige leeftijd in Zwitserland overleed. Van de jongste zoon, die in 1938 in het huwelijk trad met een barones Van Pallandt, stammen de huidige bewoners van het Reelaer af.

Afb. 2. Het Reelaer op een oude ansichtkaart.

Informatie mede met dank aan ‘De havezaten in Salland en hun bewoners’ door jhr. A.J. Gevers en A.J. Mensema (1985).

Holocaustherdenking

Afb. Jonkheer Francisco Ephraïm Lopes Suasso (1864-1944). Foto met dank aan het Joods Monument/www.joodsmonument.nl.

Jonkheer Francisco Ephraïm Lopes Suasso werd geboren op 31 oktober 1864 in Amsterdam als zoon van de fabrikant jonkheer David Lopes Suasso en Ribca Lopes Suasso née Moresco. Hij was het vierde kind in het gezin en hij had twee oudere zusjes en een oudere broer. Op 31 juli 1890 trad Francisco op vijfentwintigjarige leeftijd in Utrecht in het huwelijk met Estella Henriques de Castro, die negentwintig jaar oud was. Ook zij was afkomstig uit een oud Portugees-Joods geslacht.

Na hun huwelijk vestigden zij zich samen in ’s-Gravenhage en hier werd in 1891 “… een flinken ZOON” geboren, zoals de trotse ouders in een annonce in de courant meedeelden. Helaas bleek de gezondheid van hun zoon David intensieve zorg nodig te hebben. Ondertussen maakte Francisco carrière op het departement van Waterstaat en werd uiteindelijk hoofd-commies.

In 1941 overleed zijn echtgenote en dit voorkwam dat zij gedeporteerd zou worden – een lot dat Francisco, zijn zusje en zijn zoon David wel zouden ondergaan. Vanuit Westerbork volgde zijn deportatie naar Polen en hier werd hij op 21 mei 1944 vermoord in Auschwitz, 79 jaar oud. Met hem overleed de laatste mannelijke telg van het adellijke geslacht Lopes Suasso, dat in 1970 ook in de vrouwelijke lijn uitstierf.

Toen de oorlog voorbij was, bleek welk tol deze van de familie Lopes Suasso geëist had: van de naaste familie van jonkheer Francisco Ephraïm Lopes Suasso was niemand meer in leven: zijn zoon kwam om in concentratiekamp Auschwitz, zijn zusje was omgekomen in concentratiekamp Theresienstadt, zijn zwager kwam om in concentratiekamp Sobibor, diens dochter met haar echtgenoot in concentratiekamp Auschwitz, een aangehuwd nichtje was omgekomen in Sobibor, een aangehuwde neef in Auschwitz en diens dochter en zoon met hun partners en hun drie kinderen allen ook in Auschwitz.

Boekennieuws: ‘Oldengaerde. Het verhaal van een havezate en zijn bewoners’

Afb. 1. Op de voorzijde: het goudleerbehang, waarvan het reliëf voelbaar is. Foto: Drents Landschap / Sake Elzinga

In 2013 verkreeg Het Drentse Landschap, dankzij een uiterst genereuze schenking van de familie Willinge, de havezate Oldengaerde in Westeinde bij Dwingeloo. Deze havezate behoort met zijn indrukwekkende gevel in de Hollandse classicistische stijl tot de mooiste en grootste havezaten in Drenthe.

Oldengaerde wordt voor het eerst vermeld in archiefstukken in de jaren 1420 en 1435 en was eeuwenlang eigendom van het bekende Drentse adellijke geslacht Van Echten en vererfde vervolgens op de adellijke familie Van Dongen. In 1781 moest een Van Dongen het noodgedwongen verkopen en het kwam achtereenvervolgens in het bezit van de families Kiers en Huguenin en Munniks. In 1806 werd jonkheer Aalt Willem van Holthe tot Oldengaarden en Rhebrugge (1780-1854) eigenaar, die met jonkvrouwe Geertruid Agnes van Dedem (1774-1858) gehuwd was. Nadien vererfde het via zijn oudste dochter op zijn kleinzoon Aalt Willem Westra van Holte (1832-1913). Hij stamde uit de patriciaatsfamilie Westra uit het Blauwe Boekje en kreeg de naam Van Holthe van zijn moeder toegevoegd. Via zijn kleindochter Ida Elisabeth Catharina Westra van Holthe (1906-1959), gehuwd met Johan Anton Willinge (1904-1991) vererfde het huis op de familie Willinge en hun dochters schonken het in 2013 aan het Drentse Landschap om zo het huis voor de toekomst te behouden.

Oldengaerde is in de afgelopen zorgvuldig gerestaureerd en ter gelegenheid hiervan verscheen dit boek, waarin verschillende auteurs vanuit hun eigen expertise schrijven over de geschiedenis van het huis. Zo komt de lezer o.a. meer te weten over de ontstaans- en bouwgeschiedenis, de bewoners, de tuinen en het restauratie- en herbestemmingsproces.

Het boek is rijk geïllustreerd, staat vol leesbare informatie en mooie anekdotes en aan de vormgeving is zeer veel aandacht besteed. Zo kunt u op de voorkant van het boek het leerbehang niet alleen zien, maar ook voelen! ‘Oldengaerde. Het verhaal van een havezate en zijn bewoners’ is een monumentaal boek voor een monumentaal huis en is een aanrader om te lezen!

Link naar bestelmogelijkheid en het inkijkexemplaar: https://www.vangorcum.nl/product/100-517_Oldengaerde

Afb. 2. De imposante gevel van Oldengaerde in Hollandse classicistische stijl. Door Gouwenaar – Eigen werk, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8976476

Het verhaal bij een foto: freule Tindal

Afb. Jonkvrouwe Hélène Marie Wilhelmine Tindal (1862-1905). Coll.  John Töpfer.

Jonkvrouwe Hélène Marie Wilhelmine Tindal werd geboren op 26 juli 1862 “…des morgens ten twee uur…” in ’s-Gravenhage als dochter van jonkheer Willem Frederik Tindal en Maria Tindal née van der Vliet. Zij was het negende kind in het gezin, maar twee broertjes overleden reeds voor ze een jaar oud waren.

Haar vader deed twee dagen later aangifte van haar geboorte en volgens de geboortakte was hij op dat moment “…Ritmeester der Cavalerie, Kamerheer des Konings…” Als getuigen bracht hij een familielid van haar moeder mee, Hendrik Vollenhoven, die referendaris was bij het Departement van Binnenlandsche Zaken en Hugo Ferdinand baron van Zuylen van Nijevelt. Deze was wethouder in ’s-Gravenhage en een goede bekende van haar vader, want ook hij was kamerheer bij Koning Willem III. Net als de andere kinderen in het gezin werd zij gedoopt in de Waalse Kerk in ’s-Gravenhage.

Twee jaar na haar geboorte beviel haar moeder van een levenloze dochter en vijf dagen later overleed zij in het kraambed. Haar vader bleef achter met zeven kinderen, waarvan de oudste op dat moment negentien jaar was en zijzelf pas twee. Een jaar later, in 1865, raakte zij ook haar vader kwijt, toen deze beschuldigd werd van intieme betrekkingen met Koningin Sophie. Hij werd oneervol ontslagen als majoor, ontheven van zijn functie als kamerheer en verliet daarop het land. Hij vertrok naar Mexico en overleed uiteindelijk in 1882 in Brussel.

Hélène en haar broers en zusters werden vervolgens ondergebracht bij familieleden. Vanaf 1879 woonde zij bij een neef van haar moeder en diens echtgenote, het echtpaar Van der Vliet-von Hemert, aan het Westeinde 7 in Amsterdam en de zomermaanden bracht zij door op hun buitenplaats Casa Nova in Overveen. Ter voltooiing van haar opvoeding werd zij naar een Duitse kostschool voor meisjes in Bonn in gestuurd en uit deze periode stamt ook deze foto, die afkomstig is uit een album met leerlingen op deze school.

Volgens haar zusje, die geruchtmakende herinneringen publiceerde onder de titel ‘Achter de schermen’, was zij voortdurend op zoek naar een echtgenoot, maar steeds zonder succes: “Deze kuische jonkvrouw, die nu langzaam maar zeker op de dertig toestevent en die tot nog toe te vergeefs met hare groengrijze kattenpupillen op den uitkijk na een mannelijk offer gezeten heeft, is nu juist niet mijn ideaal van een prettige logé! Venijnig, haatdragend en kwaadsprekend tracht ze altijd den boel in de war te schoppen, om dan in troebel water te visschen. Waarna weet de lezer reeds…”

Hélène bleef ongehuwd en de laatste jaren van haar leven verbleef zij, mogelijk vanwege haar gezondheid, in de Franse badplaats Biarritz. Hier overleed op 28 december 1905 op drieënveertigjarige leeftijd “… tot onze diepe droefheid onze geliefde zuster en behuwdzuster…” jonkvrouwe Hélène Marie Wilhelmine Tindal.

E. Oudshoorn – barones van Pallandt (1930-2024) – de laatste Van Pallandt op Eerde

Afb. 1. Erin Oudshoorn née barones van Pallandt (1930-2024) voor kasteel Eerde. Foto met hartelijke dank aan Harry Woertink/Weblog Oud Ommen. Hier kunt u ook een In Memoriam teruglezen In memoriam Erin Oudshoorn-Barones van Pallandt (1930 – 2024) | OudOmmen.nl

Op zondag 14 januari jl. overleed in Ommen Erin Oudshoorn née barones van Pallandt. Zij werd geboren in Eerde, Ambt-Ommen 28 november 1930 als dochter van Philip Dirk baron van Pallandt, heer van Eerde (1889-1979) en Wilhelmina Maria Voorwijk (1902-1989).

Zij groeide samen met haar jongere zusje Irthe André de la Porte née barones van Pallandt (1933-2017) op landgoed Eerde op, bezocht hier de Quaker school en gaf uiteindelijk als lerares wiskunde zelfs les op Eerde, op de Internationale School Eerde, die zich op het huis gevestigd had. In 1950 trad zij in het huwelijk met Cornelis Oudshoorn (1917-1990), die directeur van deze Internationale School zou worden. Uit hun huwelijk werden drie kinderen geboren, die net als zij zouden opgroeien op Eerde. Ook al was Eerde uiteindelijk geen particulier familiebezit meer, toch bleven Erin en haar zusje Irthe er met hart en ziel mee verbonden – een verbondenheid die, ondanks het verdwijnen nu na ruim drie eeuwen van de Van Pallandt naam op Eerde, thans wordt voortgezet door hun beider nakomelingen in de vrouwelijke lijn.

Eerde: familiebezit sinds 1708
Eerde werd in 1708 gekocht door de kolonel-commandant Johan Warner des H.R. Rijksbaron van Pallandt (1655-1741), die uiteindelijk generaal zou worden. Samen met zijn echtgenote Johanna Elisabeth van Baer (ca. 1660-1723) liet hij op Eerde een nieuw en groots huis bouwen, waarvan de bouw in 1715 voltooid werd. Dit jaartal en het alliantiewapen van het echtpaar Van Pallandt-Van Baer herinneren nog heden in de voorgevel van het huis hieraan.

Afb. 2. Het alliantiewapen Van Pallandt-Van Baer boven de ingang van Eerde. Links het familiewapen Van Pallandt (gedwarsbalkt van zes stukken, zwart en goud), vastgehouden door een schildhouder van de Van Pallandts: een man met zwart haar en een baard, die een hellebaard vasthoudt. Rechts het familiewapen Van Baer (in goud een rode schuinbalk), vastgehouden door een leeuw, de schildhouder van de Van Baers. Links en rechts van het raam militaire symbolen die verwijzen naar de militaire loopbaan van generaal Johan Warner des H.R. Rijksbaron van Pallandt: banieren, kanonnen, kanonskogels, trommels, zwaarden, musketten en trompetten.

Opvallend aan de geschiedenis van Eerde is, dat de rechte verervingslijn regelmatig onderbroken werd, maar dat het streven er steeds op gericht was om Eerde voor de familie Van Pallandt te behouden. De voornoemde generaal had een zoon, maar deze overleed kinderloos en daarom liet hij Eerde vererven op een neef. Ondanks de enorme omvang van uiteindelijk zo’n 1700 hectare van het landgoed, was het vinden van een rijke huwelijkspartner steeds een noodzaak vanwege “…de considerable kosten van onderhoud welk aan dat Perceel vast zijn…”, zoals een Van Pallandt in 1816 al opmerkte. Eerde vererfde daarom in 1823 niet op de oudste zoon, maar op de tweede. Een generatie later was er een gunstig huwelijk met een buitengewoon vermogende freule Van Heeckeren, maar dit huwelijk bleef kinderloos. Een opvolger werd gevonden in een neef, die een vermogende juffrouw Nobel huwde. Hun enige zoon liet Eerde in 1913 bij testament opnieuw na aan een neef: de vader van Erin en Irthe.

Philip Dirk baron van Pallandt erfde in 1913 Eerde van zijn familielid. Naar verluid troffen zij elkaar een enkele keer, toen hij op Eerde werd uitgenodigd om te komen jagen. Het totale bezit werd toen getaxeerd op ruim 1 miljoen gulden (nu: ruim 11,6 miljoen euro). Philip Dirk was op dat moment 23 jaar oud. Het was een erfenis, die rijk aan goederen was, maar zonder bijbehorend vermogen. De vader van Philip Dirk raadde hem de erfenis af, want zonder bijbehorende ruime financiële middelen zou het beheer te grote uitdagingen geven. In 1924 schonk hij Eerde aan de Orde van de Ster van het Oosten en Eerde zou onder leiding van Krishnamurti gedurende een aantal jaren zelfs een middelpunt in de wereld zijn, door de Sterkampen die hier georganiseerd werden. In 1931 kreeg Philip Dirk alles terug geschonken en een lange weg begon voor hem om Eerde voor de toekomst veilig te behouden.

Afb. 3. Eerde met majestueuze schoonheid oprijzend uit de grachten.
Afb. 4. Herfsttaferelen op Eerde met zicht over de slotgracht op het huis dat in 1715 voltooid werd door Johan Warner des H.R. Rijksbaron van Pallandt.

Wiener Ball 3 februari: er zijn nog kaarten te koop (maar wacht niet te lang!)

Afb. 1. De binnenkomst van de 52 debutanten in 2020. Foto met hartelijke dank aan Hans Hampsink.

Het Wiener Ball op zaterdag 3 februari 2024 komt nu snel dichterbij en voor wie nog toegangskaarten wil kopen, moet nu snel zijn, want de belangstelling is dit jaar erg groot! Kaarten zijn heel eenvoudig online te bestellen op de webpagina https://wienerball.huisterduin.com/

Het Wiener Ball vindt ook dit keer plaats in het Grand Hotel Huis ter Duin in Noordwijk en deze locatie staat, zoals altijd, garant voor service en kwaliteit. De aankomende debutanten zijn al weken aan het oefenen met danslessen voor hun debuut, waarbij de jongedames in het wit met diadeem in het haar zullen verschijnen en de jongeheren in rok of uniform.

Voor de perfecte muzikale begeleiding van onder meer de Weense wals staat ook dit keer in de grote zaal het Johan Strauss Ensemble uit Oostenrijk garant. Daarnaast is er een tweede podium waar het combo van de Koninklijke Marechaussee speelt en is er na afloop ook weer de disco, waar de dansvloer nog tot in de late uurtjes geopend is!

Ook u kunt deel uitmaken van deze bruisende avond en genieten van traditie in een feestelijke sfeer! Het Wiener Ball is voor iedereen toegankelijk mits u een kaart heeft gekocht en zich aan de dresscode houdt (dames in het lang en heren in smoking/rokkostuum).

Kijk voor meer informatie over deze unieke avond en de kaartverkoop op de webpagina https://wienerball.huisterduin.com/

Afb. 2. Hunne Keizerlijke en Koninklijke Hoogheden Sandor en Herta Margarete von Habsburg-Lothringen, Aartshertog en Aartshertogin van Oostenrijk, behoorden in 2020 tot de balgasten uit het buitenland. In de afgelopen jaren waren zij al vaker op het Wiener Ball. Foto met hartelijke dank aan Hans Hampsink.
Afb. 3. Links de toenmalige Commandant der Strijdkrachten luitenant-admiraal Rob Bauer met echtgenote Maaike en rechts Commissaris van de Koning in Zuid-Holland Jaap Smit met echtgenote, op het Wiener Ball in 2020. Foto met hartelijke dank aan Hans Hampsink.

Hieronder de openingsdans op het 51e Wiener Ball door de debutanten.

 

Werkgroep Adelsgeschiedenis: webinarreeks Collectioneurs nobles – adellijke verzamelpraktijken in België en Nederland

Afb. Een galerij in het kasteel Beloeil van de Prinsen De Ligne in België met een klein deel van hun verzameling. Coll. Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, K 258731 (M-546a).

De Werkgroep Adelsgeschiedenis (www.adelsgeschiedenis.nl) is opgericht in 1993 en heeft als voornaamste doel het bevorderen van de beoefening van en de kennis over de geschiedenis van de (Nederlandse) adel. Dit doet de werkgroep door middel van het uitgeven van het Jaarboek Virtus en monografieën in de Reeks Adelsgeschiedenis. Daarnaast organiseert de werkgroep symposia om het contact tussen onderzoekers en belangstellenden te vergroten. Ook organiseert ze voor haar leden excursies en webinars.

Op donderdagavond 1 februari, 29 februari en 25 maart is de beurt aan de volgende sprekers.

Programma webinar
20:00 uur: Opening
20:05 uur: Lezing
20:40 uur: Discussie
21:00 uur: Einde webinar

*De Zoom meeting room is vanaf 19:45 uur geopend.

Collectioneurs nobles – adellijke verzamelpraktijken in België en Nederland

Ulrike Müller en Gerrit Verhoeven, 1 februari

Het rariteitenkabinet, de beeldencollectie en de vooroudergalerij waren voor edelen minstens zo belangrijk als de stoeterij en het landschapspark, zo stelt de ten geleide van de nieuwe editie van Virtus | Jaarboek voor Adelsgeschiedenis. Onderdeel van dit gloednieuwe jaarboek van de Werkgroep Adelsgeschiedenis is het dossier Collectioneurs nobles. Continuity and Change in Aristocratic Collecting Practices in Belgium and the Netherlands (1750-1950) dat onder gastredactie van Müller en Verhoeven werd samengesteld. In het dossier passeren de meest markante verzamelaars uit Nederland en België de revue.  Müller en Verhoeven nemen u mee in de wereld achter de rariteitenkabinetten en schilderijenlijsten, in de briefwisselingen en onder de veilinghamer en vertellen u meer over het thema van dit bijzondere dossier.

De verzamelende baron – W.A.A.J. Schimmelpenninck van der Oye, Duivenvoorde en zijn familiecollectie

Simone Nieuwenbroek, 29 februari

Vanaf het moment dat hij in 1912 het landgoed, het kasteel en de familiecollectie in Voorschoten erfde, droeg Willem Anne Assueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oye (1889-1957) zorg voor de geschiedenis die zijn voorouders gedurende ruim zeven eeuwen hadden opgebouwd. Talloze briefjes met genealogische aantekeningen van zijn hand, rekeningen van restauratoren en briefwisselingen laten zien hoe sterk hij zich verbonden voelde met zijn familiegeschiedenis. Daarbij drukte de baron op een bijzondere manier zijn eigen stempel op de ‘collectie Duivenvoorde’: hij deed grote moeite om via veilingen en particuliere verkopen verdwenen delen van de oorspronkelijke familiecollectie terug te brengen op Duivenvoorde. Waarom was de baron zo gedreven om de oude collectie Duivenvoorde te reconstrueren, hoe verschilt dit van de verzamelmotieven van zijn voorouders en hoe kunnen we dit zien in het licht van de identiteitscrisis waarin de Nederlandse adel in de vroege twintigste eeuw verzeild was geraakt?

De Collection de Ramaix – Het corps diplomatique, de adellijke status en de herwaardering van Delfts blauw

Jo Tollebeek, 25 maart

Mis de webinars niet en meld u aan voor de eerste webinar of direct voor de gehele reeks via dit aanmeldformulier: https://forms.gle/y3cs2ThnNorvZgzz9

 

Margriet & Pieter: 57 jaar getrouwd en ‘eerste burger aan het Hof’, maar hoe ‘burgerlijk’ was dit huwelijk?

Afb. Prof. mr. Pieter van Vollenhoven en H.K.H. Prinses Margriet. Een portretfoto ter gelegenheid van de 80ste verjaardag van prof. mr. Pieter van Vollenhoven. Foto met hartelijke dank aan en © RVD – Anko Stoffels

Vandaag vieren H.K.H. Prinses Margriet en prof. mr. Pieter van Vollenhoven hun 57-jarige huwelijk. Van harte gefeliciteerd! Nadat hij in het huwelijk trad met H.K.H. Prinses Margriet was een veel terugkerende opmerking door de jaren heen, dat Pieter van Vollenhoven de eerste burger was die een Oranje huwde. Maar hoe ‘burgerlijk’ was dit huwelijk eigenlijk? En als we naar de groepsfoto kijken van familie, getuigen en bruidspersoneel, zien we dat dan terug?

Afb. 1. Het familiewapen Van Vollenhoven.
Afb. 1. Het familiewapen Van Vollenhoven met het familiemotto Semper Fidelis – Altijd Trouw.

Een ver familielid van Pieter van Vollenhoven (zij delen een 18e eeuwse voorvader) was de diplomaat en oud-gezant dr. Maurits Willem Raedinck van Vollenhoven (1882-1976), die zelf gehuwd was met een Bourbon uit een zijlinie van de Spaanse Koninklijke familie met de titel Duque (hertog) de Durcal. Hij schreef in 1917 een lijvig boekwerk getiteld ‘Het geslacht Van Vollenhoven’, waarin de stamreeks teruggaat tot een Ridder Radinck van Vollenhove, die in 1212 te Zwolle overleed; een fraaie maar zeer fantasievolle stamreeks, zal blijken, die alleen interessant is om bekeken te worden vanuit het perspectief hoe hij destijds aan het belang van een oude en adellijke afkomst hechtte. Op Huis Sparrendaal, waar deze Van Vollenhoven woonde, hangt nog heden een fraai gecalligrafeerde stamboom, die daarvan getuigt.

Afb. 2. Dr. M.W.R. van Vollenhoven, gezant en schijver van het familieboek. Foto met dank aan Nederland's Patriciaat 1926.
Afb. 2. Dr. M.W.R. van Vollenhoven, gezant en schrijver van het familieboek. Foto met dank aan Nederland’s Patriciaat 1926.

Geen adellijke oorsprong dus voor de familie Van Vollenhoven, maar de familie is wel in het blauwe boekje van het Nederland’s Patriciaat opgenomen. In de uitgave van 1925, gewijd aan ‘Rotterdamsche Geslachten’, werd de familie voor het eerst genoemd. In het voorbericht werd de aankondiging gedaan van een blauw boekje “… welke wij bij voldoende belangstelling – waaraan wij niet twijfelen – zeer spoedig ter perse zullen leggen.” Een jaar later was dit al het geval en de grote drijvende kracht achter het artikel over de Van Vollenhovens zal de voornoemde diplomaat zijn geweest, die prominent voorin in kleur staat afgebeeld. Helaas “… is deze genealogie niet zoo volledig als wij wel wenschten”, stond er in de inleiding en dit “Vindt zijn oorzaak in het feit, dat het geslacht in de oudere generatiën de Doopsgezinde leer was toegedaan, waardoor de kerkelijke archieven, voor zoover het doopdata betreft, geen of weinig licht brachten.” De stamreeks begon dan ook pas met een Lubbert, die vermoedelijk identiek was met een Lubbert Anthonisz., die in 1622 in het Kohier van het Hoofdgeld in Schiedam vermeld werd. Er bestond wel enige twijfel hierover, want er werd aan toegevoegd: “… hij moet alsdan hoog bejaard zijn geweest.”

Op pagina 279 t/m 337 wordt vervolgens een overzicht geboden van de verschillende takken van de familie: Van Vollenhoven, Messchert van Vollenhoven, Van der Poorten van Vollenhoven, Snellen van Vollenhoven en Van der Wallen van Vollenhoven. Tussendoor staan foto’s en portretten, waarbij vooral het prominent afgebeelde en door Charles Howard Hodges geschilderde portret opvalt van Johanna Anna van Vollenhoven (1767-1846), die met mr. J. baron van Syrum gehuwd was.

Tot slot is er een bijlage met veertien generaties Van Vollenhovens, die teruggaat tot de reeds eerder genoemde Ridder Radinck van Vollenhove uit 1212. De redactie van het blauwe boekje vermeldde hierbij echter kritisch dat de notaris, die hiervoor de afschriften maakte uit een authentiek stuk uit 1572, niet heel nauwgezet te werk was gedaan, want zij “… trof op tal van plaatsen onjuiste lezingen aan; in de laatste acht regels vonden wij er b.v. meer dan vijftien! De geheel interpunctie is fictie van den notaris.” Over de adellijke allianties van deze veertien generaties schreef men bovendien, dat “… de alliantiën met de Friesche geslachten niet in de bestaande geslachtsregisters van adellijke families zijn terug te vinden.” Hiermee werd de adellijke afstamming door de redactie ontkracht.

Deze vermeende adellijke afkomst werd in 1967 echter, zonder eerder geuite twijfels daarover, opgenomen in de afstammingsreeks van Pieter van Vollenhoven, die in het gedenkboek staat, dat door mr.dr.drs. J.P.D. van Banning ter gelegenheid van het huwelijk van Pieter en Prinses Margriet werd geschreven. De bron voor deze stamreeks was het al eerder genoemde boek van Maurits van Vollenhoven.

Datzelfde jaar werd, nadat het huwelijk tussen Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven was voltrokken, de familie toevalligerwijs opnieuw opgenomen in het blauwe boekje. Ook dit keer werd er aandacht besteed aan de vermeende adellijke afstamming en de juistheid van de gegevens: “Wij achten de afstamming van het thans wederom behandelde geslacht uit de oudadellijke Overijsselse Van Vollenhovens dan ook nog steeds uitermate dubieus.” Als stamvader werd nu Wolfert Lubbertsz. genoemd, die in de jaren 1578-1622 in Schiedam werd vermeld en schipper was. Zijn nakomelingen waren kooplieden en haringreders. In 1751 huwde een voorvader van Pieter van Vollenhoven, de koopman en touwslager Jan van Vollenhoven (1723-1770), de vermogende Rotterdamse regentendochter Maria van der Hoeven (1730-1798). Een familielid van haar werd in 1815 in de Nederlandse adel verheven met het predikaat jonkheer. Met dit huwelijk kregen de Van Vollenhovens toegang tot het bestuur, want hun oudste zoon werd raad en vroedschap, en later burgemeester van Rotterdam, terwijl een tweede zoon (voorvader van Pieter van Vollenhoven) raad en vroedschap, en later wethouder aldaar werd. Zo kwamen enkele Van Vollenhovens op de grens van de oude en nieuwe tijd op het pluche te zitten.

In de 19e en 20e eeuw is er bij de Van Vollenhovens een klein aantal huwelijken met adel (Backer, Berg, De Gijselaar, Van de Poll, Van Styrum), maar deze beperken zich vooral tot de tak van de reeds eerder genoemde diplomaat Maurits van Vollenhoven. Verder zijn er vooral veel huwelijken met vergelijkbare families uit de blauwe boekjes, zoals ook in de tak waar Pieter van Vollenhoven toe behoort, waarbij het grote aantal huwelijken opvalt met Rotterdamse geslachten. Over de tak van Pieter van Vollenhoven volgt hieronder uitgebreide informatie.

Afb. 3. De ouders van Pieter van Vollenhoven: Pieter van Vollenhoven en Jacoba Gijsberta Stuyling de Lange. Foto met dank aan Max Koot/RVD.
Afb. 3. De ouders van Pieter van Vollenhoven: Pieter van Vollenhoven en Jacoba Gijsberta Stuyling de Lange. Foto met dank aan Max Koot/RVD.

De overgrootvader van Pieter van Vollenhoven
De wijnkoper Pieter van Vollenhoven (1828-1896), was gehuwd met Cornelia Rijshouwer (1833-1904). Zij was de dochter van een directeur van een distilleerderij en haar familie werd in 1925 in het blauwe boekje genoemd met de vermelding: “De genealogie van dit geslacht is in bewerking.” Het moet een uitgebreide genealogie zijn, want deze is nog steeds niet verschenen, maar door deze vermelding kan de familie Rijshouwer wel tot het patriciaat gerekend worden.

De grootvader van Pieter van Vollenhoven
De graanfactor en lid van de firma Bingham & Co Willem Jan van Vollenhoven (1862-1926), huwde Auguste Philippine Buck (1869-1948). Haar vader was makelaar in koffie en lid van de firma Leonard Jacobson & Zoon, en haar familie is terug te vinden in het blauwe boekje.

De vader van Pieter van Vollenhoven
De directeur van Bingham & Co. N.V. Pieter van Vollenhoven (1897-1977) huwde Jacoba Gijsberta Stuyling de Lange (1906), die de dochter was een advocaat en rechter-plv. De familie De Lange is een patriciaatsfamilie uit het blauwe boekje, die al in de 17e eeuw tot aanzien kwam en Jacoba Gijsberta verkreeg samen met haar zusje in 1974 naamswijziging door de toevoeging van de naam Stuyling.

Overige familieleden uit de tak waaruit Pieter van Vollenhoven stamt
Ook de enige broer van Pieter van Vollenhoven, Willem Jan van Vollenhoven, huwde met iemand uit het blauwe boekje, Joanna Louise van Ommeren, die uit een bekende Rotterdamse redersfamilie stamde. Verder zijn er in de naaste familie nog twee oudtantes, die met partners uit de patriciaatsfamilies Blom en Moll trouwden. Eén oudoom huwde buiten het blauwe boekje met een meisje Rochussen, maar mogelijk behoorde zij tot de familie waarvan de opname in het blauwe boekje in 1925 werd aangekondigd, maar die nooit verwezenlijkt werd. Van de vijf huwelijken van nakomelingen van dit echtpaar Van Vollenhoven-Rochussen, waren er drie met leden van de patriciaatsfamilies Dutilh, Van Heek en Van Stolk.

Wat zeggen deze huwelijken en genoemde functies nu over de maatschappelijke positie van de familie Van Vollenhoven?

Historica en schrijfster drs. Reinildus E. van Ditzhuyzen – zelf afkomstig uit een patriciaatsfamilie en misschien kleurt dit enigszins haar volgende uitspraak – zei over de families in het blauwe boekje eens het volgende: “Het Nederlandse patriciaat is vergelijkbaar met adel in andere landen. De familie Van Vollenhoven staat minimaal op één lijn met de Von Amsbergs (de familie van Prins Claus – schr.), als het niet hoger is.” Voor een klein aantal families binnen het blauwe boekje geldt dit zeker, maar voor de grote meerderheid zeer zeker niet. Met deze opmerking gaat zij voorbij aan het gegeven dat aan de familie van Prins Claus wel degelijk adeldom is verleend in 1891 en aan de Van Vollenhovens niet. Ook aan de huwelijken en functies bij de Von Amsbergs gaat zij voorbij: In de laatste drie generaties sloten deze huwelijken met vooral oude adel en ook vervulden zij traditionele elite-functies in de advocatuur, het leger en aan het Hof. Kijken we tot slot naar de kwartierstaat van Prins Claus, dan zien we dat hij acht adellijke overgrootouders had, waarvan er vier tot de oude adel en vier tot jonge adel behoorden.

Dr. Vincent A.M. van der Burg, oud-Tweede Kamerlid, oud-voorzitter van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde en elite-onderzoeker, zei eens: “Als de familie Van Vollenhoven Duits was geweest was ze al lang in de adelstand verheven, met titel en al, vanwege de verdiensten van de familieleden” en ook dit behoeft enige nuance. In Nederland voldeden de Van Vollenhovens niet aan de verschillende criteria, zoals het behoren tot een familie die voor 1795 minimaal drie generaties lang zitting had in het bestuur van één van de stemhebbende steden, om in de adel verheven te worden, maar ook in Duitsland zouden zij niet verheven zijn. Ook hier golden zekere criteria, waarbij Hof, leger, hoge posities bij de overheid en in handel of industrie een aanbeveling waren, maar de Van Vollenhovens waren vooral plaatselijke notabelen met hier en daar een enkele ambtsdrager als burgemeester of gezant.

Dr. Jaap Moes, schrijver van ‘Onder Aristocraten’, heeft het in zijn onderzoek naar de ‘Nationale notabelenelite 1848-1914’ over vier groepen: adel, oud patriciaat, zelfbenoemd (of nieuw) patriciaat en andere burgers. Over dit ‘zelfbenoemd patriciaat’ zegt hij onder meer dat dit deftige families zijn, die in 1848 nog niet eerder bestuurlijke macht uitoefenden en dat deze zichzelf vaak een aristocratisch aureool gaven door dubbele namen of een bezit van een buitenplaats. Bij de familie Van Vollenhoven zie je dit zeker terug met vier verschillende dubbele achternamen binnen de familie: Van der Poorten van Vollenhoven, Messchert van Vollenhoven, Snellen van Vollenhoven en Van der Wallen van Vollenhoven. De al vaker genoemde diplomaat Maurits van Vollenhoven had dan wel geen dubbele achternaam, maar was wel heer van Cleverskerke, fabriceerde een indrukwekkende adellijke stamreeks en huurde de buitenplaats Sparrendaal.

Samenvattend kun je zeggen: de familie Van Vollenhoven is één van de ruim 1800 patriciaatsfamilies in Nederland en maakte (en maakt) als plaatselijke notabelen deel uit van de nationale elite en sommige familieleden zijn door werk, huwelijk en netwerk deel gaan uitmaken van de regionale en landelijke elite.

Afb. 4. Prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven met hun naaste familie, getuigen en bruidspersoneel. Foto met dank aan Max Koot/RVD.
Afb. 4. Prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven met hun naaste familie, getuigen en bruidspersoneel. Foto met dank aan Max Koot/RVD.

Wie is wie op de huwelijksfoto met familie, getuigen en bruidspersoneel?
Op de groepsfoto van Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven met hun familie, getuigen en bruidspersoneel zie je mooi terug hoe adel en patriciaat door huwelijk, werk en netwerk samenkomen:

1. H.K.H. Prinses Beatrix
2. Z.K.H. Prins Claus (1926-2002)
3. H.M. Koningin Juliana (1909-2004)
4. H.K.H. Prinses Christina, bruidsmeisje
5. Jacoba Albertine Christine Ruth Wilhelmine (‘Coosje’) van der Hoeven, kleindochter van de particulier secretaris van Koningin Juliana
6. Z.K.H. Prins Bernhard (1911-2004)
7. H.K.H. Prinses Margriet
8. Mr. Pieter van Vollenhoven
9. Jonkheer Arnoud Jan de Beaufort
10. Jacoba Gijsberta van Vollenhoven née Stuyling de Lange (1906-1983), uit een patriciaatsfamilie, moeder van Pieter van Vollenhoven
11. Willem Jan van Vollenhoven (1897-1977), vader van Pieter van Vollenhoven
12. Joanna Louise van Vollenhoven née van Ommeren, uit een patriciaatsfamilie, schoonzusje van Pieter van Vollenhoven
13. Willem Jan van Vollenhoven (1934-2006), broer van Pieter van Vollenhoven, getuige, later bankier en commercieel directeur van de Havenbank
14. Willem Fredrik Jacob Mörzer Bruyns (1913-1996), uit een patriciaatsfamilie, kapitein bij de Maatschappij ‘Nederland’, getuige
15. Charlotte Clara Veronica (‘Lot’) barones Bentinck, (studie)vriendin van Prinses Margriet, bruidsmeisje, haar grootvader was als opperstalmeester, grootmeester en kamerheer i.b.d. aan het Hof verbonden geweest
16. Marguerite Michelin (1908-1983), dochter van een predikant en (studie)vriendin van Koningin Juliana, getuige (zij was bruidsmeisje bij het huwelijk van Juliana en Bernhard)
17. Fokje Margaretha Brandsma, (studie)vriendin van Prinses Margriet, bruidsmeisje, zij zou later dat jaar in het huwelijk treden met mr. Floris Aernout Bierman
18. Dr. Louis Joseph Maria Beel (1902-1977), Minister van Staat, vice-president van de Raad van State, getuige
19. H.K.H. Prinses Irene
20. Z.K.H. Carel Hugo Prins de Bourbon Parme (1930-2010)
21. Mr. Floris Aernout Bierman, uit een patriciaatsfamilie, jeugdvriend van Pieter van Vollenhoven, bruidsjonker, later Business Unit Manager van de business unit Zout binnen de divisie Zout en Basischemie van het concern Akzo Nobel
22. Prof.mr. Jan Volkert Rypperda Wierdsma (1904-1981), uit een patriciaatsfamilie, getuige
23. Lt.Gen. Heije Schaper (1906-1996), staatssecretaris, oud-Chef Militair Huis van de Koningin, getuige
24. Mr. Jan Otto Lodewijk (‘Jol’) baron van Boetzelaer, (studie)vriend van Pieter van Vollenhoven, bruidsjonker, later directeur Smith New Court Securities
25. Mr. Philip Houben, uit een patriciaatsfamilie, jeugdvriend van Prinses Margriet, bruidsjonker, later burgemeester van Maastricht.

Gebruikte bronnen:
Nederland’s Adelsboek, diverse jaargangen
Nederland’s Patriciaat, diverse jaargangen
Dr. M.W.R. van Vollenhoven, Het geslacht van Vollenhoven (1917)
Drs. Reinildis E. van Ditzhuyzen, Het huis van Oranje (1997)
Dr. Jaap Moes, Onder Aristocraten (2012)
Mr.dr.drs. J.P.D. van Banning, Het huwelijk van Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet (1967)
Dorine Hermans, Pieter van Vollenhoven, Burger aan het hof (2003)

Bent u ook geïnteresseerd in adellijk erfgoed en nieuws en wilt u de werkzaamheden van onze stichting ook in 2024 mogelijk blijven maken? Word dan voor 17,50 euro per jaar donateur van onze Stichting Adel in Nederland door een mail te sturen naar info@adelinnederland.nl.  U ontvangt dan dit jaar  drie keer ons digitale magazine boordevol informatie. Daarnaast krijgt u korting op en voorrang bij door AiN georganiseerde excursies. De Stichting Adel in Nederland heeft de Culturele ANBI-status en hierdoor kunt u als donateur bij de opgave voor de inkomstenbelasting giftenaftrek krijgen.