Op donderdag 16 september 2021 om 16.30 – 17.30 uur werden in de Koningszaal van het Stadsarchief Amsterdam de eerste exemplaren van het boek over het huis Prinsengracht 849 Amsterdam (1701-2021): huis, interieur en tuin. Een huis dat leeft door zijn historie, bewoners en relaties, aangeboden aan drs. Bert de Vries, MBA, directeur Stadsarchief en aan Dorothy Beynes-Heijmeijer, telg uit de patriciaatsfamilie Heijmeijer die gedurende drie generaties in het bezit was van huis Heemstede.

Het boek over de Prinsengracht 849 Amsterdam werd geschreven en uitgebracht om verschillende redenen. Het gaat om een mooi oud koopmanshuis met een interessante geschiedenis en bewoners. Een fraai interieur met mooie antieke en historische voorwerpen. Portretten en schilderijen van Jan Sluijters (’s-Hertogenbosch, 1881 – Amsterdam, 1957) uit de jaren 1930 – 1940. De relatie met de buitenplaats Heemstede te Houten. Het werk van de laatste bewoonster voor monumentaal erfgoed en dat in de Amsterdamse binnenstad in het bijzonder. En dan later de mededeling dat het huis voor een ander huis verlaten zal worden. Het geheel en de genoemde samenhang intrigeerden mij en hielden mij in mijn hoofd bezig.
Zelf heb ik het ervaren als iets van een impuls die in mij aangestoken door de factoren daarjuist genoemd, maakten dat het boek er kwam en ook naast de vele andere zaken in het leven de discipline genereerden die nodig is om het tot een goed einde te brengen zoals het eindeloos nalopen van teksten en de verantwoording hiervan en de motivatie om andere mensen te bewegen aan het boek hun medewerking te verlenen.
Nadrukkelijk wordt hier aangegeven dat het initiatief voor het boek bij mij lag en niet bij mevrouw Dorothy Beynes die hierover ook vragen stelde en misschien wel sceptisch was maar haar medewerking geheel verleende. Op mijn verzoek werd het huis en het interieur in overleg met de eigenaresse professioneel gefotografeerd. Ca. 120 hiervan werden aangevuld met foto’s van de eigenaresse, foto’s uit enkele archieven en boeken en van de auteur in het boek opgenomen.

Het bleek dat Ineke Heiner-Way op verzoek van de eigenaresse in 1999 – 2000 de geschiedenis van de bouw en van de bewoners tot ca. 1966 had onderzocht en vastgelegd. Ik kreeg toestemming van haar om dit te gebruiken, opnieuw te redigeren in een groter geheel en aangevuld met het interieur, portretten en schilderijen, de laatste halve eeuw en de relatie met de buitenplaats Heemstede te Houten, op te nemen.
In totaal gaat het in ruim 300 jaar van 1701 – 2021 over 18 eigenaren waarvan enkele in opvolgende familiale zin. De 19e eigenaren die het pand eerder dit jaar overnamen staan natuurlijk nog niet in het boek.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw verkeerde het huis in een zeer vervallen staat. Hoe het huis gered werd, staat nauwkeurig in het boek beschreven. Na het gereedkomen van de restauratie in 1997 werd het huis in opdracht van mevrouw Beynes geschilderd, gestoffeerd en ingericht. Zij maakte daarbij natuurlijk ook gebruik van voorwerpen en schilderijen die al in haar bezit waren. In het boek wordt het interieur aan de hand van de foto’s nauwkeurig beschreven. Op het meeste hiervan kan ik in dit kader nu niet ingaan en hiervoor verwijs ik naar het boek maar twee aspecten daarvan wil ik hier nader belichten en dat zijn de portretten en schilderijen van Jan Sluijters, geboren in ’s-Hertogenbosch in 1881 en overleden in Amsterdam in 1957 en de samenhang van het interieur van de Prinsengracht 849 waarvan enkele voorwerpen afkomstig waren uit Heemstede. De familie Heijmeijer woonde voor de Tweede Wereldoorlog – tot de familie naar de Vondelstraat verhuisde – in Amsterdam Zuid een aantal jaren in de buurt van de schilder. De portretten en de schilderijen zijn in het boek opgenomen en dateren uit de periode ca. 1937 – 1946. Een bijzondere periode in het schildersleven van Jan Sluijters.

Over de schilder Jan Sluijters is heel veel geschreven. Ik heb geprobeerd het meeste door te nemen. Maar over deze periode was eigenlijk maar één boek relevant. Het boek ‘Jan Sluijters’ in de Palet Serie uit 1939, [4e druk 1946] van Prof. Huib Luns,  de vader van onze bekende latere minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns. Prof. Luns en Sluijters hadden een vergelijkbare achtergrond, waren tijdgenoten en beiden schilder. In een Bourgondische stijl beschrijft Luns uitvoerig “hoe Sluijters na enige wilde jaren en na diverse stijlen beoefend te hebben vooral zichzelf bleef en zich tot de ‘Spits van zijn generatie’ ontwikkelde. Volgens Huib Luns komt hij na de meeste slagen gewonnen te hebben, zich blootgevend hijgend uit de strijd van zijn werkplaats getreden. Sluijters weet dat hij zijn vitaliteit in de schilderkunst alleen kan behouden en heeft behouden door het klavier van de schilderkunst in héél zijn breedte te blijven bespelen. Elk portret is een opdracht op zichzelf van de mens als een stukje levende natuur”. Luns behandelt hier vooral deze periode. In het boek zijn zeven schilderijen van Sluijters opgenomen die in deze samenhang niet eerder gepubliceerd zijn geworden. Was er eerst het huis of de – laatste -bewoner. Voor beide valt iets te zeggen maar ik houd het er hier op dat de bewoner is die Prinsengracht 849 maakte tot wat het is geworden. Zij beperkte zich niet tot dit huis. In het boek wordt uitvoerig stilgestaan – gelardeerd met foto’s bij haar werk voor de Amsterdamse binnenstad en haar inzet om Heemstede in Houten te behouden.

De buitenplaats Heemstede in Houten werd in 1920 door de fabrikant Lambertus Josephus Heijmeijer (Amsterdam 1861 – Amsterdam 1932), gekocht die hiermee heer van Heemstede werd. In de jaren 1920-1922 werd het in zijn opdracht gerestaureerd. Omdat hieraan tot nu toe minder aandacht is besteed, zijn uit het boek ‘Kasteelen, Buitenplaatsen, Parken en Tuinen in Nederland’ uit 1922 enkele foto’s van Heemstede uit deze periode in het boek opgenomen. Zijn zoon had minder belangstelling voor Heemstede. Na de verkoop door de familie Heijmeijer, van het huis Heemstede en ca. 5 ha. omliggende grond in 1973 kwam het bestaan van Heemstede onder druk te staan. In 1987 werd het door een grote brand getroffen en ik kon als ambtenaar van WVC zelf mede gadeslaan dat afbraak voor mogelijk werd gehouden en herstel maar moeizaam van de grond kwam. Onvermoeibaar heeft Dorothy Beynes zich in deze jaren ingezet om Heemstede niet te laten slopen. Middels bijdragen aan boeken, artikelen in erfgoedbladen als Heemschut, in dagbladen en op radio en TV werd ingezet om Heemstede te behouden. Dat het nu zijn plaats heeft onder de Nederlandse buitenplaatsen en later niet ten onder gegaan is door de druk op het gebied van de Ruimtelijke Ordening is mede hieraan te danken. Met toestemming van Leo Wevers en de familie Lisman, de huidige eigenaren, zijn ook recente foto’s in het boek opgenomen om de samenhang met het verleden aan te geven.

Dat het boek zo goed verantwoord kon worden, is mede te danken aan de goede archivering van de eigenaresse van het huis. Wie wel eens bij Dorothy Beynes thuis is geweest, weet dat daar een ruime kast is met een groot aantal in rood gebonden boeken. Haar leven staat daar, geeft zij dan aan en ik denk dat veel mensen waaronder ik van deze ordening iets kunnen opsteken. Zij gaf foto’s en artikelen hieruit natuurlijk niet graag uit handen maar na een kleine aarzeling heeft zij samen met mij één en ander zeer nauwkeurig nageplozen en uitgezocht. Elke dag een nieuw overzicht. Wat een werk. Waarbij het hielp dat ik na het onderzoek deze zaken weer snel terugbezorgde zodat artikelen, krantenknipsels en archivalia weer snel in de rode bundels konden worden opgeborgen.

Langs deze weg is het boek Prinsengracht 849 (1701-2021): huis interieur en tuin. Een huis dat leeft door zijn historie, bewoners en relaties vastgelegd als Herinnering voor de Toekomst.

Theo P.G. Kralt

Het boek door Theo P.G. Kralt, samenstelling en bewerking, Prinsengracht 849 Amsterdam (1701-2021): huis, interieur en tuin. Een huis dat leeft door zijn historie, bewoners en relaties, werd uitgegeven door de Stichting Heijmeijer van Heemstede te Amsterdam, is te koop voor € 29,95 en verkrijgbaar door een bestelling onder vermelding van het adres bij het e-mailadres: info@boekprinsengracht849.com