Je hebt ‘boeken’ over adel en landgoederen en ‘Boeken’, maar dit boek door Willemieke Ottens over het beheer van de landgoederen Leuvenum en De Bannink van de jonkheren en freules Sandberg valt in de categorie ‘BOEK’. Het is een boek dat voor iedere landgoedbezitter bevestiging biedt van de zware last en verantwoordelijkheid, die een landgoed geeft. Voor iedere toekomstige landgoedbezitter moet het bijna verplichte leeskost worden, vanwege het heldere beeld dat geboden wordt, waar je als landgoedbezitter allemaal mee te maken kunt krijgen. En voor iedere andere lezer biedt dit boek een unieke inkijk in de wereld van de adellijke familie Sandberg, die in een sterk veranderende wereld vanuit dynastiek besef hun twee landgoederen intact wisten te houden en de 21^ste eeuw in wisten te brengen.

Van regionale elite naar landelijke elite
De familie Sandberg stamt uit Elburg en in 1684 werd de eerste Sandberg schepen en burgemeester van Elburg. Opeenvolgende generaties waren vervolgens burgemeester van Elburg en Harderwijk en aan het einde van de 18^e eeuw werden de eerste Sandbergen gedeputeerden in de Staten-Generaal. Van lokale elite werd de familie vervolgens nu deel van de nationale elite en in 1788 kocht mr. Rudolf Sandberg (1731-1808), waarvan alle huidige familieleden afstammen, de havezate ’t Laar in Ommen, waardoor hij zich heer van ’t Laar mocht noemen. Met deze aankoop lijkt hij zijn maatschappelijke positie te hebben willen bevestigen en kreeg de familie een landadellijke status.

Uitbreiding van het grootgrondbezit door huwelijk
Zijn zoon mr. Samuël Johannes baron Sandberg, heer van Essenburg (1778-1854) werd in 1816 in de adel verheven en in 1841 volgde de verlening aan hem van de titel baron bij eerstgeboorte. Zijn huwelijk met de erfdochter uit een familie van grootgrondbezitters, Aleyda Johanna van Westervelt (1785-1862), zorgde voor een grote uitbreiding van het grondbezit, waartoe ook Leuvenum en De Bannink behoorden. De familie Sandberg presenteerde zich nu prominent met hun grootgrondbezit, huizen, maatschappelijke carrières en leefstijl. Een mooi voorbeeld hiervan is de volgende generatie, een zoon van voorgaande: Heribert Willem Aleid baron Sandberg, heer van Essenburg (1819-1895), die gehuwd was met Adriana Pieternella Radermacher Schorer (1823-1887). Dit echtpaar stichtte op een prominente plek op de begraafplaats in Harderwijk een grafkelder omringd door een monumentaal hekwerk vol symboliek, waarmee de status van de familie benadrukt werd.

In onderstaande grafkelder in Harderwijk zijn bijgezet: Heribert Willem Aleid baron Sandberg, heer van Essenburg (1819-1895) en echtgenote Adriana Pieternella Radermacher Schorer (1823-1887), schoondochter Louise Christine Egbertine Françoise Sandberg née barones van Haersolte (1840-1922) en de schoondochter van deze laatste: Elisabeth Petronella Sandberg née Holtius (1859-1927).

Eén van hun zoons erfde de Essenburg, dat als stamhuis werd beschouwd, maar dit ging helaas om financiële redenen voor de familie verloren en werd verkocht. Het deed een andere zoon, jonkheer mr. Rudolph Antoni Petrus Sandberg (1854-1937), die De Bannink geërfd had, verzuchten over de Essenburg: “Ik hoop nu maar [dat] ’t huis ook zal gesloopt worden dan blijft slechts de herinnering over.”

Invented tradition: de Essenburg gaat verloren en herrijst als huis Leuvenum
Diens zoon, jonkheer dr. Cornelis Johannes Sandberg (1883-1945) huwde Ernestine Fernande de Beaufort (1886-1985) en dit echtpaar kocht Leuvenum van een familielid en herschiep hier het verloren gegane stamgoed van de familie: er werd een nieuw huis Leuvenum gebouwd in de stijl van het oude Essenburg, omringd door een landschapspark, dat aangelegd werd door de bekende landschapsarchitect Copijn, en boerderijen werden vernieuwd. Het huis werd het dynastieke middelpunt van de familie, waar familieleden werden uitgenodigd en feesten werden gevierd. Geheel passend bij dit voorgaande verhaal van ‘invented tradition’ waren de nieuwe tradities die er ontstonden: kerstvieringen op het huis, waarbij de kinderen van de pachters een cadeautje kregen en een glaasje ranja of chocomelk dronken, terwijl ze naar het kerstverhaal luisterden, dat vanzelfsprekend door een Sandberg werd voorgelezen. Bij de jaarlijkse Oranjefeesten was de familie steevast het middelpunt, maar ook het mogen schaatsen op de vijvers bij het huis behoorde tot de nieuwe tradities. In een wereld waarin steeds meer landgoederen werden verkocht, versterkte de familie Sandberg op Leuvenum juist het feodale gevoel van een eeuwenoude band tussen de landadellijke familie en de pachters op het landgoed.

Tweede Wereldoorlog: dramatisch keerpunt
Aan alle voorwaarden leek voldaan te zijn om op Leuvenum de dynastie voort te kunnen zetten: er was een nieuw stamhuis, grootgrondbezit, een uitgebreid effectenbezit, die tegenvallende inkomsten uit het landgoed konden opvangen, en er was een zoon om de familienaam te kunnen voortzetten. De Tweede Wereldoorlog zorgde echter voor een dramatische wending: jonkheer dr. Cornelis Sandberg en zijn enige zoon jonkheer mr. Rudolph Antoni Peter Sandberg (1912-1945) kwamen beiden in concentratiekampen om en deze Sandberg tak was gedoemd om uit te sterven. De douairière Sandberg, die de rest van haar leven in het zwart gekleed ging, en haar dochters voelden de verplichting om het erfgoed in stand te houden en hun leefstijl werd uiterst sober, waarbij zijzelf op het landgoed ook actief de handen uit de mouwen staken. Pas als de douairière of de freules het landgoed verlieten voor bezoeken elders, transformeerden zij tot standsbewuste dames in deftige kledij. Uiteindelijk overleed freule Mechteld Sandberg als laatste van het gezin in 2014 en voordien was het familiebezit in verschillende stichtingen ondergebracht om de continuïteit als geheel te garanderen.

Willemieke Ottens kreeg onbeperkt toegang tot al het aanwezige archiefmateriaal en wist heel veel informatie zeer leesbaar in dit boek samen te brengen. Het persoonlijk verhaal in dit boek wordt zonder opsmuk verteld en wordt afgewisseld met veel informatie over het beheer van een landgoed, met bv. overzichten van inkomsten en uitgaven. Er worden steeds links gelegd met landelijke gebeurtenissen en ontwikkelingen met behulp van bv. tabellen. Zo komen er verschillende onderwerpen voorbij, zoals de pachtwet, de bosbouw, de wederopbouw na de oorlog en het belang van de Natuurschoon Wet. Er worden vergelijkingen gemaakt met ontwikkelingen op andere landgoederen of gebeurtenissen zoals de verkoop van Staverden, waar de ‘buren’  uit de patriciaatsfamilie s’Jacob woonden. Daarnaast is er ook heel veel fraai beeldmateriaal van de Sandbergen.

Like & Win via onze facebookpagina
Dit boek is een absolute aanrader om te lezen en op onze facebookpagina hebben we om die reden een Like & Win actie. T/m zondag 30 april 24.00 uur kunt u ons bericht hier liken en maakt u kans op dit geweldige boek. Over de uitslag kan niet gecorrespondeerd worden en helaas bieden wij, om practische redenen voor onszelf, alleen via onze facebookpagina deze mogelijkheid.

U kunt het boek natuurlijk ook zelf kopen via de website van de uitgever: https://noordboek.nl/boek/standhouden/